سایه جنگ برسر غذا

جنگ یعنی جان باختن، ویرانی، فقر، گرسنگی و … که حیات انسان و هر جانداری را به خطر می اندازد .هنگامی که تانک­های روسی در ۲۴ فوریه وارد اوکراین شدند، زنگ خطر امنیت غذایی در نقاطی حتی دور از منطقه جنگی به صدا درآمد چرا  که بسیاری از کشورها برای ذخایر گندم خود به شدت به دو طرف جنگ وابسته بودند، کشورهای عربی خاورمیانه و شمال آفریقا در فهرست اول قرار داشتند. تهدید امنیت غذایی، گرسنگی و سوءتغذیه از تهدیدهای جنگ بوده و هست. اوکراین و روسیه هر دو  از بازیگران مهم کشاورزی جهانی هستند و مقدار قابل توجهی از صادرات گندم، ذرت، دانه های روغنی و کودهای شیمیایی جهان را به خود اختصاص می دهند.

فدراسیون روسیه و اوکراین از مهمترین تولیدکنندگان کالاهای کشاورزی در جهان هستند. هر دو کشور صادرکننده خالص محصولات کشاورزی هستند و هر دو نقش اصلی عرضه را در بازارهای جهانی مواد غذایی و کودهای شیمیایی ایفا می کنند، جایی که منابع صادراتی اغلب در تعداد انگشت شماری از کشورها متمرکز است. این تمرکز می تواند این بازارها را در معرض افزایش آسیب پذیری در برابر شوک ها و نوسانات قرار دهد.در سال ۲۰۲۱، فدراسیون روسیه یا اوکراین (یا هر دو) در بین سه صادرکننده برتر جهانی گندم، ذرت، کلزا، تخمه آفتابگردان و روغن آفتابگردان قرار گرفتند، در حالی که فدراسیون روسیه نیز به عنوان بزرگترین صادرکننده کودهای نیتروژنی ، دومین تامین کننده کودهای پتاسیم و سومین صادرکننده بزرگ کودهای فسفر در جهان ایستاد.

در سراسر جهان، ۲۶ کشور حداقل نیمی از واردات گندم خود را از روسیه و اوکراین تامین می کردند و کاهش عرضه این دو کشور باعث افزایش قیمت گندم شده که در ابتدا به این کشورها ضربه می زند، که بسیاری از آنها در حال حاضر هم در  ناامنی غذایی قرار دارند. وقتی صحبت از ذرت، دانه‌های روغنی و کود به میان می‌آید، عرضه کم این محصولات باعث افزایش قیمت‌ آنها  شده که خود به عنوان کالاهای واسطه­ای که در تولید دیگر محصولات کشاورزی به کار می­روند،باعث افزایش قیمت آنها می­شوند.  امروزه صادرات روسیه و اوکراین حدود ۱۲ درصد از کل کالری مبادله شده در جهان را تشکیل می­دهد . اوکراین همچنین منبع مهم روغن تخمه آفتابگردان است و حدود ۵۰ درصد از بازار جهانی را تامین می کند. بسیاری از کشورهای واردکننده  این محصولات بیشتر به اوکراین و روسیه وابسته هستند. شمال آفریقا و خاورمیانه بیش از ۵۰ درصد غلات مورد نیاز خود و سهم بزرگی از گندم و جو را از اوکراین و روسیه وارد می کنند. اوکراین تامین کننده مهم ذرت برای اتحادیه اروپا و چین و همچنین چندین بازار شمال آفریقا از جمله مصر و لیبی است. یک چهارم صادرات جهانی گندم از روسیه و اوکراین انجام می شود. ۴۰ درصد گندم و ذرت از اوکراین به خاورمیانه و آفریقا می رود که در حال حاضر با مشکلات گرسنگی دست و پنجه نرم می کنند و کمبود مواد غذایی بیشتر با افزایش قیمت باعث می­شود میلیون ها نفر دیگر را به فقر بکشاند(صندوق بین المللی توسعه کشاورزی سازمان ملل).

گاز طبیعی همچنین یک خوراک مهم برای تولید کودهای نیتروژن دار مانند آمونیاک و اوره است. تاثیر روی قیمت کود با این واقعیت تشدید می شود که روسیه تامین کننده مهم کودهای نیتروژن دار و پتاس است. روسیه ۱۵ درصد از تجارت جهانی کودهای نیتروژن دار و ۱۷ درصد از صادرات جهانی کود پتاس را به خود اختصاص داده است. بلاروس، متحد روسیه در حال حاضر هدف تحریم های بین المللی قرار گرفته است، ۱۶ درصد دیگر از سهم بازار جهانی صادرات پتاس را به خود اختصاص داده است. تحلیل صندوق بین المللی توسعه کشاورزی سازمان ملل (IFAD)   نشان می­دهد که حتی قبل از درگیری، افزایش قیمت کود در سال گذشته به افزایش حدود ۳۰ درصدی قیمت مواد غذایی کمک کرد. بازار جهانی کود از قیمت‌های  بی‌سابقه  برخوردار بوده است  و کمبود عرضه بیشتر پیامدهای جهانی خواهد داشت، به ویژه در کشورهای در حال توسعه که اثرات قیمت می تواند به طور قابل توجهی مصرف کود را کاهش دهد و منجر به برداشت محلی ضعیف در زمان کاهش ذخایر جهانی و رکورد قیمت های جهانی شود.

در حالی که جنگ در اوکراین ادامه دارد، تأثیرات افزایش قیمت مواد غذایی و کمبود محصولات اصلی در منطقه خاور نزدیک و شمال آفریقا احساس می شود و به آسیب پذیرترین کشورهای جهان، از جمله در شاخ آفریقا، با فقیرترین مردم سرایت می کند. صندوق بین المللی توسعه کشاورزی سازمان نگرانی های فزاینده ای را مطرح می کند که درگیری های جاری گرسنگی و فقر جهانی را تشدید خواهد کرد. تجزیه و تحلیل این سازمان  نشان می دهد که افزایش قیمت در مواد غذایی اصلی، سوخت و کود و سایر اثرات درگیری، تأثیر شدیدی بر فقیرترین جوامع روستایی دارد. مثلا در سومالی، جایی که حدود ۳٫۸ میلیون نفر در حال حاضر به شدت در ناامنی غذایی هستند، هزینه های برق و حمل و نقل به دلیل افزایش قیمت سوخت افزایش یافته است. این تأثیر نامتناسبی بر کشاورزان کوچک مقیاس و دامداران فقیر دارد که در مواجهه با بارندگی های نامنظم و خشکسالی مداوم، برای بقای خود به کشاورزی تغذیه شده با آبیاری با موتورهای دیزلی کوچک متکی هستند.در مصر، به دلیل اتکای مصر به روسیه و اوکراین برای ۸۵ درصد از عرضه گندم و ۷۳ درصد از روغن آفتابگردان، قیمت گندم و روغن آفتابگردان افزایش یافته است. در لبنان، ۲۲ درصد خانواده‌ها از امنیت غذایی رنج می‌برند و کمبود مواد غذایی یا افزایش بیشتر قیمت‌ها، وضعیت از قبل ناامیدکننده را تشدید می‌کند. این کشور تا ۸۰ درصد گندم خود را از روسیه و اوکراین وارد می کند، اما به دلیل انفجار در بندر بیروت در سال ۲۰۲۰ که سیلوهای غلات بزرگ کشور را ویران کرد، می تواند هر بار فقط حدود یک ماه محصول را ذخیره کند. کارشناسان صندوق بین المللی توسعه کشاورزی سازمان ملل تأکید می‌کنند که تولیدکنندگان در مقیاس کوچک در حال حاضر از تأثیرات همه‌گیری کووید-۱۹، خشکسالی، طوفان‌ها و سایر بلایای طبیعی متحمل هزینه شده‌اند و انتظار می رود درآمد آنها تحت تأثیر افزایش هزینه نهاده­ها، کاهش عرضه مواد غذایی و اختلال در بازارها قرار گیرد. این نیز احتمالاً اثرات مخرب و بلندمدتی بر تغذیه و امنیت غذایی آنها خواهد داشت.

فائو اخیراً اعلام کرد که در ماه فوریه شاخص جهانی قیمت مواد غذایی به دنبال افزایش مداوم در حدود یک سال گذشته به بالاترین حد خود رسیده است و سازمان ملل همچنین تخمین زده است که تعداد افرادی که در سراسر جهان با ناامنی غذایی مواجه هستند ممکن است به بالاترین حد خود در ۱۵ سال گذشته برسد زیرا تأثیرات کووید در کنار تأثیرات تغییرات آب و هوایی و جنگ روسیه و اکراین است.  تخمین‌های اولیه که قابل بازنگری هستند، فائو در سناریوی متوسط ​​خود تخمین زد که قیمت گندم می‌تواند تقریباً ۹ درصد افزایش یابد، در سناریوی شدید خود شاید در کوتاه‌مدت بیش از ۲۱ درصد افزایش یابد. وقتی صحبت از سوءتغذیه به میان می‌آید، این سناریوها نشان می‌دهند که افزایش بیشتر در تعداد افراد دچار سوءتغذیه در سراسر جهان می‌تواند از کمی بیش از ۷ میلیون و نیم تا به طور بالقوه بیش از ۱۳ میلیون نفر در چند سال آینده باشد. در مجموع، جنگ روسیه علیه اوکراین امنیت غذایی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تهدید می‌کند. ازطرف دیگر شکاف عرضه جهانی ناشی از جنگ می‌تواند قیمت‌های بین‌المللی مواد غذایی و خوراک  را ۸ تا ۲۲ درصد بالاتر از سطح پایه قبل از جنگ افزایش یابد.

پیامدهای مداوم ناشی از همه گیری کووید-۱۹ و سایر عوامل قبلاً باعث افزایش قیمت مواد غذایی شده است. برداشت ضعیف در آمریکای جنوبی، تقاضای قوی جهانی و مشکلات زنجیره تامین، موجودی غلات و دانه های روغنی را کاهش داده و قیمت ها را به بالاترین سطح خود از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ رسانده است. قیمت روغن نباتی نیز در سطوح بی سابقه بوده است که نشان دهنده کوتاهی محصول سویا در آمریکای جنوبی، کاهش عرضه روغن نخل به دلیل مشکلات برداشت در مالزی و افزایش شدید استفاده از روغن نخل و سویا برای تولید بیودیزل است. قیمت نهاده‌های کلیدی انرژی‌بر مانند سوخت، کود و آفت‌کش‌ها نیز در سطوحی نزدیک به رکورد بوده است.

تهاجم روسیه به اوکراین بازارهای جهانی را بیشتر مختل خواهد کرد، پیامدهای منفی برای عرضه جهانی غلات در کوتاه مدت خواهد داشت و با برهم زدن بازارهای گاز طبیعی و کود، تأثیرات منفی برای تولیدکنندگان با ورود به فصل کاشت جدید خواهد داشت. این امر می‌تواند تورم قیمت مواد غذایی را که از قبل بالا بود، افزایش دهد و عواقب جدی برای کشورهای واردکننده خالص مواد غذایی با درآمد پایین داشته باشد، که بسیاری از آنها در مواجهه با اختلالات همه‌گیر در چند سال گذشته شاهد افزایش نرخ سوءتغذیه بوده‌اند. با این حال، نبایستی  تأثیرات مستقیم جنگ بر مردم محلی را فراموش کرد. عملیات نظامی می تواند منجر به آواره شدن ۱٫۵ تا ۵ میلیون نفر در اوکراین شود که منجر به یک بحران غذایی بزرگ شود. همانطور که گزارش های وضعیت امنیت غذایی و تغذیه و گزارش جهانی درباره بحران غذایی اشاره می کنند، درگیری ها همچنان عامل اصلی ناامنی غذایی در جهان است.بسیاری از کشورهایی که به شدت به مواد غذایی و کودهای وارداتی وابسته هستند، از جمله کشورهای کمتر توسعه یافته (LDC) و کشورهای کم درآمد با کمبود مواد غذایی (LIFDC)، برای تامین نیازهای مصرفی خود به منابع غذایی اوکراین و روسیه متکی هستند. بسیاری از این کشورها، پیش از جنگ، با اثرات منفی قیمت های بالای بین المللی مواد غذایی و کود دست و پنجه نرم می کردند.

به طور کلی دلایلی که تهاجم روسیه به اوکراین باعث تهدید امنیت غذایی در جهان می شود را  می­توان به چند عامل ریسک نسبت داد. یکی ریسک تجاری است .با کاهش ناگهانی و شدید محموله‌های صادراتی توسط دو کشور، سایر کشورهای واردکننده گندم مطمئناً باید منابع جایگزین پیدا کنند، قیمت‌های بالاتری بپردازند، یا بدتر از همه با کمبود عرضه مواجه خواهند شد. ریسک قیمت نیز وجود دارد. با توجه به شاخص قیمت مواد غذایی که فائو  منتشر کرده  در فوریه سال ۲۰۲۲ به بالاترین حد خود رسیده است. نکته بسیار مهم این است که این گزارش شاخص فقط شامل دو روز بود که  دو کشور وارد درگیری شده بودند  و این احتمال وجود دارد شاهد روند صعودی دیگری و ثبت رکورد دیگری در جهان باشیم. ریسک لجستیک در مرحله بعدی است که شامل آسیب­هایی است که به جاده ها، بنادر دریایی، تأسیسات ذخیره سازی و پردازش وارد می شود. ریسک تولید ، امکان ادامه کشت و تولید محصولات کشاورزی در قصل بعدی در کشور اوکراین است. خطرات انرژی برای بخش کشاورزی (سوخت، الکتریسیته)، کودها، آفت کش ها و بسیاری از محصولات دیگر  که کاملاً به انرژی وابسته است و بدیهی است که اتکای جهان به روسیه به عنوان تامین کننده اصلی کود و سایر نهاده های انرژی ، لایه دیگری از خطر را ایجاد می­کند. ریسک نرخ ارز و  بدهی و رشد اقتصادی وجود دارد . در حال حاضر شاهد کاهش قابل توجه ارزها هستیم که تأثیر منفی بر سرمایه گذاری ها خواهد داشت. از طرف دیگر  بخشی از کشورهای در حال توسعه برای استقراض به دلار آمریکا متکی هستند و این افزایش پایدار دلار آمریکا در برابر ارزهای دیگر پیامدهای منفی قابل توجهی برای اقتصاد این کشورها خواهد داشت. بنابراین در مجموع یک آشفتگی و عدم اطمینان بزرگ می ­شودکه قطعاً تورم جهانی، قیمت مواد غذایی را تحت تأثیر قرار می دهد و آن را تقویت می کند .

به همین دلایل بحران جنگ و روسیه  کشورها را به سمت حمایت از مواد غذایی  کشانده است  به طوری که کشورهای مختلف در تلاش برای اطمینان از اینکه شهروندان خود گرسنه نمانند یا مجبور به پرداخت هزینه های گزاف برای غذا نباشند، به حمایت گرایی متوسل شدند. مجارستان صادرات غلات را ممنوع کرده است، در حالی که مولداوی، یک صادرکننده کوچک، محموله های گندم، ذرت و شکر را به حالت تعلیق درآورده است. آرژانتین عرضه گندم به آسیاب های داخلی را تضمین نموده  و قیمت ماکارونی را تحت کنترل نگه  داشته است. اندونزی عرضه روغن پالم توسط تولیدکنندگان داخلی را از ۲۰ درصد قبلی به ۳۰ درصد افزایش داده است زیرا قیمت روغن آشپزی افزایش یافته است. بلغارستان، یک صادرکننده بزرگ، در حال ایجاد سیستمی برای خرید غلات غذایی برای رفع نیازهای شهروندان خود است. مصر نیز صادرات محصولات کلیدی کشاورزی از جمله آرد، عدس و گندم را ممنوع کرده است. خود روسیه مدتی است که از صادرات مالیات می گیرد و  اوکراین  صادارت محموله های گندم، جو و اقلام اصلی را ممنوع کرده است تا اطمینان حاصل کند که شهروندانش هنگام مبارزه با روسیه بدون غذا نمی مانند.  رویگرد حمایت گرایی یعنی اینکه با توجه به افزایش قیمت های جهانی، مواد غذایی تولید شده برای بازار داخلی صادر نشود که خود عرضه جهانی را کاهش میدهد.

این نکته هم در نظر گرفته شود که  اتکای بسیاری از کشورهای جهان به انرژی روسیه، بحث‌های مهمی را در زمینه سیاست‌گذاری آغاز خواهد کرد. درخواست ها برای تنوع بیشتر انرژی به احتمال زیاد رخ خواهد داد. با این حال، سیاست هایی که خواستار افزایش تولید سوخت های زیستی هستند بایستی با شک و تردید نگریست. تغییر مسیر مصرف فعلی محصولات غذایی (ذرت، گندم، دانه های روغنی) به مصارف غیر غذایی در سراسر جهان، از اتحادیه اروپا تا اندونزی، در حال حاضر تنش های قابل توجهی را در بازارهای مواد غذایی و کود ایجاد کرده است. از این رو ضرورت دارد رویکرد جامع در مورد امنیت غذایی و انرژی در حصول اطمینان از اینکه غذا و تغذیه در اولویت باقی می ماند، تدوین گردد.

تجربه صندوق بین المللی توسعه کشاورزی سازمان ملل در طول بحران های غذایی قبلی نشان می دهد که مداخلاتی مانند تثبیت سیستم های بازار محلی، نقل و انتقالات نقدی، تقویت حواله ها، ایجاد گروه های پس انداز و وام، آموزش و یارانه برای شرکت های کشاورزی و سرمایه گذاری های زنجیره ارزش (شامل زیرساخت ها، حمایت از موسسات مالی خرد، تجمیع خدماتی که کشاورزان را به بازارها پیوند می دهد) در ایجاد انعطاف پذیری و کاهش تأثیر شوک ها مؤثر است.

در خصوص ایران  با توجه به واردات از روسیه و اکراین به خصوص گندم و روغن  می­توان گفت آسیب­پذیری از قیمت­های جهانی وجود خواهد داشت و این تهدید برای محصولات کشاورزی که وابستگی بیشتری به واردات دارند، بیشتر خواهد بود. بر اساس آمار یازده ماهه کارشناسی نشده گمرک در سال ۱۴۰۰ درحدود ۲۲۶۰ هزار تن گندم معمولی ، ۳۵۹ هزار تن ذرت دامی  و ۱۷۱ هزار تن روغن آفتابگرادان  از روسیه و اوکراین وارد کشور شده است. با توجه به رکود تورمی شدید کشور به نظر می رسد ضرروت داشته باشد در خصوص مدیریت چالش افزایش قیمت احتمالی در بازار جهانی محصولات کشاورزی و غذایی و نهاده­های تولیدی بخش،  برای امنیت غذایی کشور و معیشتی تولیدکنندگان بخش کشاورزی و پایداری و تاب آوری زنجیره ارزش محصولات کشاورزی و غذایی به خصوص برای کوچک و متوسط مقیاس چاره­ای  اندیشید.

منتشر شده : آینده نگر- شماره صد و نوزدهم ، اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ 🇮🇷

سایه جنگ بر سر غذا

نوشتن نظر

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *