عملکرد تولید دانه های روغنی در طی سالهای برنامه ششم توسعه : کلزا (بخش اول اهداف برنامه و عملکرد تولید)

کلزا (به انگلیسیRapeseed  با نام علمیBrassica napus) از گیاهان دانه ‌روغنی مهم در مناطق معتدل بوده که امکان کشت آن در اقلیم‌های متفاوت آب و هوایی وجود دارد. این محصول دارای ۲۵ تا ۵۵ درصد روغن، ۱۸ تا ۲۴ درصد پروتئین است و به خاطر اسیدهای چرب اشباع نشده و فاقد کلسترول از کیفیت تغذیه‌ای بالایی برخوردار است. کنجاله کلزا نیز به عنوان خوراک دام وطیور استفاده شده و نیاز بخش صنعت دام و طیور را تامین می‌نماید. کلزا در تمامی استانهای کشور کشت می‌شود و در تناوب با گندم موجب تقویت خاک و پایداری تولید محصول می‌شود. از طرف دیگر هزینه تولید کم و درآمد بیشتر از دیگر مزایای توسعه کشت دانه روغنی کلزا عنوان می‌شود. همچنین کم بودن آب مورد نیاز این محصول از دیگر دلایل توجه به توسعه کشت دانه روغنی کلزاست.

با توجه به میزان ارز خروجی ناشی از واردات دانه­های روغنی وکاهش وابستگی به واردات، توسعه تولید دانه‌های روغنی در برنامه ششم توسعه لحاظ شده تا به دنبال آن تامین امنیت غذایی نیز اتفاق بیفتد. با همین هدف در ماده ۳۱ قانون برنامه ششم توسعه، دولت موظف شده است برای حصول اهداف بندهای ششم و هفتم سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی در جهت تأمین امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی زراعی، دامی و آبزی به میزان نود و پنج درصد( ٩۵ %) درپایان اجرای قانون برنامه ششم توسعه برسد.

در جدول اهداف کمی راهبرد امنیت غذایی، سلامت و غنی سازی محصولات کشاورزی (بخش زراعت) برنامه ششم توسعه  آمده است که تولید کلزا از رقم ۱۴۶ هزار تن در پایان سال۱۳۹۳(سال پایه)  به ۹۳۴ هزار تن در پایان سال پنجم (طی دوره ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰)  رسیده که  هدفگذاری انجام شده آن است که در پایان برنامه ششم توسعه،  تولید کلزا در حدود ۶٫۴  برابر  نسبت به سال پایه شود. برای توسعه کشت دانه­های روغنی در طول برنامه ششم سیاستهای حمایتی مختلفی از جمله یارانه بذر، یارانه بیمه، کمک به آموزش، انتقال تکنولوژی، خرید تضمینی و پرداخت به موقع مطالبات، پرداخت تسهیلات برای کشت، خرید ماشین‌آلات کشاورزی و نظارت بر کاشت، داشت و برداشت در نظر گرفته شده است.

میزان تولید کلزا در طی سالهای برنامه توسعه چه روندی داشته است ؟

بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط  وزارت جهاد کشاورزی” نشریه آمارنامه کشاورزی ” در سال زراعی  ۹۸-۱۳۹۷ میزان تولید کلزا  ۴۰۰ هزار تن بوده که از رقم برنامه ششم توسعه( ۵۳۳ هزار تن) کمتر است و درصد تحقق برنامه در حدود ۷۵ درصد است به طوری که ۱۳۳ هزار تن در سال زراعی مورد نظر، تولید کلزا کمتر از میزان پیش‌بینی شده در برنامه ششم است.  به منظور دستیابی به هدف برنامه تا سال ۱۴۰۰ بایستی ۵۳۴ هزار تن تولید کلزا به رقم موجود اضافه شود یعنی ۱٫۳ برابر تولید سال ۱۳۹۸ ، افزایش تولید اتفاق بیفتد که دستیابی به این رقم با توجه به نوسانات تولید در طی سالهای برنامه به نظر می‌رسد امکان پذیر نباشد(جدول ۱ و نمودار ۱).

جدول ۱: کلزا در اهداف کمی برنامه ششم  و عملکرد تولید

ماخذ: قانون برنامه ششم – آمارنامه کشاورزی جلد اول ، وزارت جهاد کشاورزی سالهای مختلف.

نمودار ۱: میزان تولید کلزا در برنامه ششم (پیش­بینی برنامه و واقعیت)

نکته مهم در آمارهای موجود عملکرد کلزا است. عملکرد کلزا در سال ۱۳۹۸ در حدود ۱۸۶۹ کیلوگرم در هکتار بوده (عملکرد آبی ۱۹۱۶ کیلوگرم در هکتار و دیم ۶۸۶ کیلوگرم درهکتار)که نسبت به سال قبل در حدود ۸٫۲ درصد افزایش داشته است. ارقام نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۸ سطح زیر کشت کلزا ۱۲ درصد نسبت به سال قبل افزایش داشته که مجموع افزایش عملکرد و افزایش سطح زیر کشت باعث افزایش ۲۱٫۲درصدی تولید کلزا شده است. در سال ۱۳۹۷ عملکرد کلزا نسبت به سال قبل ۱٫۷ درصد منفی بوده و کاهش یافته است و افزایش تولید کلزا در این سال به میزان ۸۲٫۳ درصد بابت افزایش سطح زیر کشت به میزان ۸۵٫۴ درصد بوده است. به نظر می رسد یکی از اقدامات مهم برای افزایش تولید کلزا توجه به افزایش عملکرد است . بر اساس اطلاعات فائو  در سال ۲۰۱۸  میلادی میانگین عملکرد کلزا در جهان ۱۹۹۶ کیلوگرم در  هکتار است که بیشترین عملکرد از آن شیلی با ۳۸۸۹ کیلوگرم در هکتار است. عملکرد کلزای ایران در مقایسه با  کشورهای جهان حاکی از آن است که ۴۱ کشور جهان  دارای عملکرد بیشتری نسبت به ایران بوده و افزایش عملکرد یکی از موضوعاتی است که ضرورت دارد به آن در انتهای برنامه ششم توجه شود.

همچنین اطلاعات سال ۱۳۹۸ نشان می‌دهد که در حدود ۶۱ درصد تولید کلزا به سه استان گلستان با ۴۲ درصد سهم ، خوزستان با ۱۲٫۳ درصد سهم و مازندارن با ۶٫۶ درصد سهم اختصاص دارد. این سه استان در حدود ۶۱ درصد سطح زیرکشت گلزا را نیز به خود اختصاص داده‌اند. به عبارتی مهمترین کانونهای تولید کلزا در ایران در این سه استان است در حالی که عملکرد این سه استان در سطحی کمتر از سایر استانها قرار دارد. بیشترین عملکرد کشت آبی کلزا مربوط به استان سمنان با ۳۵۷۴٫۵ کیلوگرم  در هکتار  و کمترین مربوط به چها رمحال  و بختیاری  با ۸۷۶ کیلوگرم  در هکتار است. در این میان  استان گلستان دارای عملکرد به میزان ۲۰۰۷ ، خوزستان ۲۲۹۶ و مازندران ۱۲۷۵ کیلوگرم  در هکتار است. بررسی و تحلیل دلایل تفاوت عملکرد در استانهای کشور به خصوص در کانونهای تولید کلزا به منظور دستیابی به اهداف برنامه توسعه و افزایش تولید کلزا ضروری است. اگر عملکرد کلزا به رقم استان سمنان برسد با توجه به آمار سال ۱۳۹۸ میزان تولید سه استان گلستان، خوزستان و مازندران  به میزان ۲۰۱ هزار تن افزایش می‌یابد . به عبارتی می‌توان انتظار داشت  درصورت افزایش عملکرد ، دستیابی به اهداف برنامه ششم در تولید امکان­پذیر شود.

نمودار ۲: سهم استانهای کشور از میزان تولید کلزا در سال ۱۳۹۸(ماخذ: آمارنامه کشاورزی جلد اول ، وزارت جهاد کشاورزی)

نمودار ۳: سهم استانهای کشور از میزان تولید کلزا و عملکرد سطح زیرکشت آبی در سال ۱۳۹۸(ماخذ: آمارنامه کشاورزی جلد اول ، وزارت جهاد کشاورزی)

 

مساله :  برای تدوین برنامه هفتم توسعه ضرورت دارد به سوالات زیر پاسخ داده شود :

۱) دلایل تحقق نیافتن میزان تولید کلزا در برنامه ششم چیست؟

۲)چرا سال پایه به جای سال ۱۳۹۵ ، سال ۱۳۹۳ در نظر گرفته شده است؟

۳) آیا پیش‌بینی تولید کلزا در برنامه ششم توسعه بر اساس ظرفیت و پتانسیل بخش کشاورزی و منابع پایه و آمایش سرزمین بوده است(مدل پیش‌بینی چه بوده است ؟)

۴) چرا عملکرد تولید در کانونهای اصلی تولید پایین است؟

۵) چرا در استانهایی که عملکرد تولید بالایی دارند ، سطح زیر کشت پایین است؟ محدودیتهای توسعه کشت در این استانها چیست؟

۶) چه سیاستهای حمایتی برای افزایش تولید کلزا عملیاتی شده و آیا این سیاستها کارآمد بوده است؟

۷) آیا توجیه اقتصادی -اجتماعی، فنی،  توسعه­ای و زیست محیطی توسعه کشت کلزا انجام شده است؟

‍  #برنامه_ششم_توسعه_کجا_بودیم_کجا_رسیدیم

نوشتن نظر

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *