سلسله مباحث اخلاق دراقتصاد :?بخش اول تعریف اخلاق و اقتصاد
?نگاهی به پیرامون خود که می کنم در محاوره برخی مردم و مسوولین همواره یک موضوع برای من جالب است که “اقتصاد را مترادف با پول و ثروت می دانند ” . درست است که اقتصاد علم تخصیص بهینه عوامل برای تامین نیازهای بشری است اما پشت این تعریف فرضیاتی وجود دارد که با جاری و ساری شدن این فرضیات علم اقتصاد تجلی و حضور می یابد . به نظر نگارنده مشکل قرن حاضر در بحث اقتصاد، فراموش کردن این فرضیات است که منطبق با واقعیات بنا شده است . یکی از این فرضیات، اخلاق مداری است .
?از «علم اخلاق» تعاریف متفاوتی ارائه شده است که برخی بر روی صفات و ملکات اخلاقی تأکید دارند، و برخی به نفس فعل و عملی که از آن صادر می شود توجه کرده اند. اخلاق به معنای تمیز ، سنجش یا گزینش طرز رفتار و برخورد با امور بر مبنای حقانیت یا نادرستی احتمالی آنها است . به گاه داوری و کنش ، نگرش و تاملی اخلاقی است که به یافتن راه حل و طرز برخوردی بر حق به مسایل و مشکلات توه نشان می دهد (محمودیان ، ۱۳۹۴:۴۴) از این منظر احکام اخلاقی مجموعه هنجارهایی هستند که تنظیم رابطه فرد با دیگری را مد نظر قرار می دهد . در این تعریف منظور همه روابطی که بین افراد به صورت دو به دو یا گروهی است .
?مهمترین اصول و اساس علم اخلاق عبارتند از: آزادی انسان، تغییرپذیری انسان، گرایش به مطلوب نهایی در انسان و وابستهبودن سعادت انسان به تلاش.
?منشأ اخلاق در نظام اخلاقی کانت «وجدان اخلاقی» و بر اساس نظریّهی افلاطون «عدالت و زیبایی»، بر اساس نظریّهی هندی یا گاندی «عاطفه»، بر اساس نظریّهی مسیحی «محبّت»، بر اساس نظرات فلاسفهی اسلامی «عقل و اراده»، بر اساس نظریّهی مادّیون- از جمله راسل- «عقل، امّا دوراندیش یا منفعتطلب» و بر اساس نظریّهی شهید مطهری «فطرت و پرستش» است.
?مکاتب اخلاقی جهان شامل مکاتب وظیفهگرایی، شهودگرایی، غایتگرایی، امرگرایی، نسبیگرایی فرهنگی، ذهنیگرایی و احساسگرایی است. اکثر این مکاتب معیار خوبی یا بدی اعمال را نتیجهی «رفتار و سودمندی آن» میدانند، در این میان نظام اخلاق اسلامی و نیز نظام اخلاقی کانت، «انگیزه» را نیز مهم میداند.
?حال علم اقتصاد بیان همین روابط بین افراد است که یا در قالب رفتار مصرف کننده یا رفتار تولید کننده(کالا و خدمات) یا رفتار سرمایه گذار یا رفتار تجار یا رفتار مالی یا رفتارپس انداز کنندگان یا رفتار کارگران و کارفرمایان ویا رفتار دولت و حاکمیت (سیاستگذاری ، قانون گذاری ، اجرا و …) و یا رفتار ما با طبیعت و محیط زیست و یا رفتار کمک و هدیه و بخشش تجلی می یابد .همه این رفتارهای با توجه به همان علم اخلاق و اخلاق مداری افراد شکل می گیرد و حضور می یابد . به نظر نگارنده رفتار اقتصادی افراد معلول علتهای دیگری است که یکی از آنها اخلاقیات است . توسعه یافتگی در نتیجه همین رفتارها و کنش ها شکل می گیرد و از این رو تحلیل رفتار اقتصادی نیازمند آن است که ابتدا علتهای آن مورد شناسایی قرار گیرد .
✅با ما باشید جمعه ها در شماره های بعدی برای ادامه موضوع اخلاق و اقتصاد.
منابع مورد استفاده :
محمودیان، محمدرفیع(۱۳۹۴) ، اخلاق و عدالت ، تهران :طرح نو -حیدر نقوی، پروفسور سیّد نواب(۱۳۷۸)، اقتصاد توسعه یک الگوی جدید، ترجمه: توانائیان فرد، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشهی اسلامی.
نوشتن نظر